Uczenie się przez całe życie to dziś konieczność. W świecie, w którym nieustannie zmieniają się warunki życia, oczekiwania pracodawców oraz upowszechniają nowe technologie, również inaczej wygląda sama nauka. Dotyczy to nie tylko dzieci i młodzieży, lecz także dorosłych.

Czytaj dalej, a dowiesz się:

• Uczenie się osób dorosłych – czym się charakteryzuje?
• W jaki sposób sztuczna inteligencja jest wykorzystywana w uczeniu się dorosłych? Jak jeszcze można ją zastosować w edukacji?
• Jakie są przykłady zastosowania sztucznej inteligencji w uczeniu się i nauczaniu dorosłych?

Uczenie się osób dorosłych – na czym polega?

Uczenie się osób dorosłych różni się zasadniczo od uczenia się dzieci oraz młodzieży. I nie ma to nic wspólnego z mylnym, choć wciąż powszechnym przekonaniem o tym, że wraz z wiekiem u ludzi spada poziom sprawności intelektualnej. 

Już w opublikowanej w 1999 r. pracy “Rozwój człowieka” Jeffrey S. Turner oraz Donald B. Helms podkreślali, że osoby dorosłe o ponadprzeciętnym ilorazie inteligencji (potocznie nazywane “zdolnymi”) mogą bez żadnych trudności rozwijać się umysłowo do późnych lat życia. Co więcej, jeśli robią to w odpowiadającym im tempie, a nie pod presją czasu, osiągają najlepsze efekty. 

Edward Lee Thorndike, jeden z pierwszych badaczy zajmujących się powiązaniami między wiekiem a możliwościami uczenia się, dowiódł, że ludzie osiągają szczyt swoich możliwości przyswajania wiedzy w 25. roku życia. W kolejnych latach te możliwości nieco spadają, jednak bardzo powoli (mniej niż o 1 proc. rocznie). Oznacza to, że najlepsze predyspozycje do uczenia się, lepsze nawet niż dzieci, mają osoby w wieku od 25 do 40 lat.

Malcolm Knowles, współtwórca jednego z nurtów badań nad uczeniem się dorosłych stworzył i porównał modele uczenia się dzieci (pedagogiczny) oraz dorosłych (andragogiczny). Różnice między nimi dotyczą sześciu kwestii:

• potrzeby wiedzy,
• gotowości do uczenia się,
• obrazu siebie jako osoby uczącej się,
• roli doświadczenia uczącego się,
• orientacji w uczeniu się,
• motywacji do uczenia się.

W modelu pedagogicznym kluczowa jest rola nauczyciela. Uczniowie uczą się tego, co on uznaje za istotne. Dzieci i młodzież co do zasady nie mają orientacji w uczeniu się, to nauczyciel zna metody i dobiera treści, odpowiada za zorganizowanie całego procesu, sam podejmuje decyzje. Uczniowie są podporządkowaniu nauczycielowi, ich doświadczenia nie mają tu większego znaczenia. Jako motywację często stosuje się system kar i nagród (oceny). 

Inaczej jest w przypadku dorosłych, którzy:

• sami decydują, kiedy i czego będą się uczyć,
• potrzebują uzasadnienia konieczności zgłębiania danego zagadnienia,
• chcą uczyć się rzeczy, które będą im faktycznie potrzebne,
• w procesie uczenia się wykorzystują swoje doświadczenia, uczą się również przez doświadczenie,
• podchodzą do uczenia się niczym do rozwiązywania problemów,
• uczestniczą w podejmowaniu decyzji dotyczących procesu nauczania,
• muszą mieć motywację do nauki (zarówno wewnętrzną, jak i zewnętrzną).

Dorośli są zróżnicowaną grupą uczących się – mają bardzo różne motywacje do uczenia się, odmienne warunki życia oraz potrzeby i cele. Nie ma jednej skutecznej metody czy grupy metod ich nauczania, należy je dobierać indywidualnie – podkreśla dr Wojciech Stęchły, główny ekspert ds. projektowania rozwiązań cyfrowych dla rozwoju umiejętności w projekcie “Mikropoświadczenia – pilotaż nowego rozwiązania wspierającego uczenie się przez całe życie”.

Sztuczna inteligencja w uczeniu się dorosłych – jak ją wykorzystać?

Teorie i metodologie nauczania oraz uczenia się dorosłych muszą być uzupełniane o istotne kwestie związane z przemianami cywilizacyjno-społecznymi. Jak pisze Katarzyna Mikołajczyk w artykule “Nowe trendy w kształceniu dorosłych”:

W dobie wszechobecnych nowych technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) nie powinno ich zabraknąć także w procesie kształcenia dorosłych.

Obecnie wiele mówi się na temat wyzwań oraz korzyści związanych z włączaniem zdobyczy nowych technologii do edukacji dzieci oraz młodzieży. To jednak równie ważne zagadnienie w kontekście uczenia się dorosłych.

Internet oraz rozwój sztucznej inteligencji przyczyniły się do popularyzacji nieformalnych metod uczenia się, a także m.in. uczenia się incydentalnego, niezamierzonego czy społecznościowego. Wiele osób nabywa wiedzę czy umiejętności poza programami opracowanymi przez różne podmioty zajmujące się kształceniem w sposób profesjonalny, np. oglądając filmiki w mediach społecznościowych, czytając artykuły na blogach czy platformach edukacyjnych. 

Powszechny dostęp do internetu spopularyzował również takie formy kształcenia jak:

• e-learning,
• m-learning,
• blended learning (połączenie tradycyjnych metod kształcenia z metodami opartymi na sztucznej inteligencji).

Nowe technologie mogą być wykorzystywane zarówno przez osoby uczące się, jak i przez nauczycieli oraz przez instytucje edukacyjne.

Przegląd badań i inicjatyw dotyczących wykorzystania sztucznej inteligencji w uczeniu się pokazuje, że znajduje ona zastosowanie w różnych obszarach dydaktyki: może pomagać w ocenianiu własnych postępów, planowaniu pracy, wyszukiwaniu materiałów. SI może również ułatwiać pracę nauczycieli i doradców czy instytucji edukacyjnych, np. w niektórych obszarach administracji czy w doskonaleniu procesów – mówi dr Wojciech Stęchły. 

Ciekawymi przykładami zastosowania sztucznej inteligencji w edukacji, które zdecydowanie wspierają ten proces, są m.in.:

• indywidualni asystenci rozwoju wiedzy i umiejętności, np. językowych, matematycznych czy z różnych innych dziedzin,
• chatboty wspierające podjąć decyzje np. o wyborze kierunku kształcenia lub pomagające poznać oraz ocenić własne predyspozycje oraz preferencje związane z uczeniem się,
• systemy rekomendacyjne pozwalające lepiej profilować i dobierać ofertę szkoleń,
• automatyczne tłumaczenia materiałów edukacyjnych,
• rozwój wirtualnej rzeczywistości i uczenia się w niej – symulowanie środowiska pracy (narzędzi, technologii, a nawet interakcji z ludźmi).

Zdaniem dr Wojciecha Stęchłego, eksperta IBE-PIB, sztuczna inteligencja ma nie tylko bezpośredni wpływ na edukację osób dorosłych, lecz także pośredni. 

Jednym z ważnych ograniczeń w uczeniu się w dorosłości jest czas. Wskazują na to badania dotyczące uczenia się w pracy i organizacji szkoleń w przedsiębiorstwach, a także te dotyczące uczenia się w ogóle (czyli również poza pracą, w czasie wolnym). W tym kontekście sztuczna inteligencja może być postrzegana jako narzędzie, które pomaga zaoszczędzić czas na działaniach niezwiązanych z uczeniem się. Zautomatyzowanie wielu zadań i obowiązków oszczędziłoby osobom chętnym do nauki wiele godzin, które mogliby poświęcić na zdobywanie nowych umiejętności oraz wiedzy – przekonuje dr Wojciech Stęchły.

Drugim przykładem pośredniego wpływu sztucznej inteligencji na uczenie się dorosłych, jest istotne przesunięcie związane z celami i zdobywaniem umiejętności, które może mieć ogromny wpływ na kształt edukacji w ogóle. 

Jeżeli działania takie, jak wykonywanie obliczeń, pisanie kodu, tworzenie grafik lub redagowanie tekstu mogą stać się i coraz częściej są w pewnym stopniu zautomatyzowane, zmianie powinno również ulec podejście do wymaganych umiejętności. To się zresztą już dzieje – mówimy o tzw. “kompetencjach przyszłości”, np. ocenie rezultatów, myśleniu krytycznym czy o umiejętnościach społecznych. Przyjmując je za cel edukacji, możemy przyjąć, że część zadań zostanie za nas wykonana przez sztuczną inteligencję, np. skomplikowane obliczenia, bo nauczyć się mamy nie obliczać bardzo trudne równania, lecz myśleć logicznie, analizować, rozwiązywać problemy itd. – podkreśla dr Wojciech Stęchły.

Źródła:

1. Jeffrey S. Turner oraz Donald B. Helms, “Rozwój człowieka”.
2. Edward Lee Thorndike, “Uczenie się dorosłych”
3. Katarzyna Mikołajczyk, “Nowe trendy w kształceniu dorosłych”, https://ore.edu.pl/wp-content/uploads/phocadownload/pracownie/Zalacznik_nr_4_Nowe_trendy_w_ksztalceniu_doroslych.pdf